Χρονολόγιο ΠΛΙ

Το Ίδρυμα Βασίλη Παπαντωνίου (ΙΒΠ) είναι νομικό πρόσωπο ιδιωτικού δικαίου.

Ιδρύθηκε το 1974 από την Ιωάννα Παπαντωνίου στη μνήμη του πατέρα της Βασιλείου και στεγάζεται στην τροποποιημένη σε μουσείο οικία του. Η πρώτη έκθεση είχε θέμα "Πελοποννησιακές Φορεσιές".

Οι συλλογές του Ιδρύματος αριθμούν σήμερα πάνω από 50.000 αντικείμενα, που καλύπτουν όλους τους κλάδους που αφορούν στον νεότερο ελληνικό πολιτισμό.

Για την καλύτερη διαχείριση των συλλογών δημιουργήθηκε το πρόγραμμα ηλεκτρονικής καταγραφής μουσειακών συλλογών «ΑΡΙΣΤΕΙΔΗΣ», που χρησιμοποιείται ήδη και από άλλα μουσεία και φορείς, εκτός του ΙΒΠ.

Το 1976 αναλαμβάνει τη διεύθυνση του Μουσείου ο Στέλιος Παπαδόπουλος και δημιουργεί την απαραίτητη επιστημονική υποδομή.

Το 1977 ολοκληρώνεται η οικοδόμηση της νέας πτέρυγας και η ανακαίνιση του παλαιού κτιρίου από την αρχιτέκτονα Βιβή Μυλοπούλου και τον πολιτικό μηχανικό Δημήτρη Κρητικό. Την ίδια χρονιά το Ίδρυμα γίνεται μέλος του ICOM.

Το 1981 το ισόγειο του Μουσείου διαμορφώθηκε από τον αρχιτέκτονα Κωστή Αδαμόπουλο. Την ίδια χρονιά το ΙΒΠ βραβεύθηκε με το European Museum of the Year Award (EMYA), που απονέμεται σε νέα ή ανακαινισμένα μουσεία, για την έκθεση "Παραγωγή, επεξεργασία και εφαρμογή των φυσικών υφαντικών υλών στην Ελλάδα". Στο σκεπτικό της επιτροπής του ΕΜΥΑ αναφέρεται: «...για την προσφορά του στη μελέτη του νεότερου ελληνικού πολιτισμού, το μέγεθος και την ποιότητα των συλλογών του, την εκπαιδευτική και καινοτόμο - από αισθητικής πλευράς - έκθεση και την πρωτοτυπία των εκπαιδευτικών του προγραμμάτων.

Το 1995 σηματοδοτεί την αρχή της νέας 20ετίας του Ιδρύματος και τις προοπτικές για το 2000, με επανέκθεση, αναδιοργάνωση και αναδιάρθρωση.

Το 1997 αναλαμβάνει τη διεύθυνση του Ιδρύματος ο Κανέλλος Κανελλόπουλος.

Στον ερευνητικό τομέα, στις δεκαετίες 1970-1980, περιλαμβάνονται έρευνες σ’ όλη την Ελλάδα, με σκοπό την καταγραφή και μελέτη του λαϊκού πολιτισμού, της μουσικής και του χορού, της προβιομηχανικής τεχνολογίας και του παιδικού παιχνιδιού.

Τα αποτελέσματα των ερευνών γίνονται ο κορμός της εκδοτικής δραστηριότητας του Ιδρύματος, με ξεχωριστή την παρουσία της επιστημονικής επετηρίδας «Εθνογραφικά», που σήμερα αριθμεί 15 τόμους και της νεότερης σειράς «Ενδυματολογικά», που έχουν ήδη εκδοθεί 5 τόμοι.

Το 1983 εκδίδεται το βιβλίο του διακεκριμένου Ελβετού εθνομουσικολόγου Samuel Baud-Bovy «Essai sur la chanson populaire grecqe», με πρόλογο του Φοίβου Ανωγειανάκη, ενώ την ίδια χρονιά κυκλοφορεί ο διπλός μουσικός δίσκος με μουσική και τραγούδια από την Κάτω Ιταλία και τη Σικελία, αποτέλεσμα της ερευνητικής εργασίας του Λάμπρου Λιάβα και του Νίκου Διονυσόπουλου.

Το 1985 ολοκληρώνεται η εθνομουσικολογική έρευνα σε χωριά της Κύπρου και αργότερα θα κυκλοφορήσει το μουσικό λεύκωμα «Ελληνική Δημοτική Μουσική της Κύπρου» σε επτά δίσκους, που αντιπροσωπεύουν μια επιλογή συνολικής διάρκειας 6 ωρών. Τη μουσική επιμέλεια είχε ο εθνομουσικολόγος Φοίβος Ανωγειανάκης. Την έρευνα προετοίμασε και οργάνωσε ο συνεργάτης του ΙΒΠ, Αλέξανδρος Κλείτου Ιακωβίδης.

Τον Οκτώβριο του 1989 το ΙΒΠ ιδρύει τον «Σταθμό», το πρώτο ελληνικό Μουσείο Παιδικής Ηλικίας, που στεγάστηκε στο μηχανοστάσιο του παλαιού σιδηροδρομικού σταθμού του Ναυπλίου. Σημαντική ήταν η συμμετοχή του ΙΒΠ στο πειραματικό πρόγραμμα "ΜΕΛΙΝΑ - Εκπαίδευση και Πολιτισμός".

Το 1989 στο ΙΒΠ (πρώην ΠΛΙ) ανατέθηκε από την υπουργό Πολιτισμού Μελίνα Μερκούρη το Εθνικό Αρχείο Ελληνικής Παραδοσιακής Ενδυμασίας, ενώ το 2003 η Ιωάννα Παπαντωνίου ίδρυσε την Ελληνική Εταιρία Ενδυμασιολογίας, ως προέκταση του Αρχείου.

Το 1999 το ανανεωμένο κτίριο του Μουσείου «Β. Παπαντωνίου» στέγασε την έκθεση "Τα καλύτερα του ΠΛΙ", σε σχεδιασμό του συνεργάτη του Ιδρύματος Σταμάτη Ζάννου.
 

Το Ίδρυμα γιόρτασε την επέτειο των 25 χρόνων λειτουργίας με τις παρακάτω εκθέσεις:

Σημαντικά στοιχεία ανανέωσης ήταν το πωλητήριο του Μουσείου και ο χώρος υποδοχής και πολλαπλών χρήσεων, όπου από το 1999 έχουν γίνει πολλές εκδηλώσεις και έχουν παρουσιαστεί πολλές εικαστικές εκθέσεις με πιο σημαντική την έκθεση της Μαρίας Λοϊζίδου “Σκοτεινοί θάλαμοι” το 2003, η οποία παρενέβη εικαστικά και στην έκθεση του Μουσείου, κάτι που έγινε για πρώτη φορά στην Ελλάδα.

Το 2005 παρουσιάστηκε στο Μουσείο η έκθεση “Τα Λευκά του ΠΛΙ”, όπου εκτέθηκαν νυφικά και βαφτιστικά σε συνδυασμό με εικαστική παρέμβαση στις προθήκες από τη Μαριγώ Κάσση.

Το 2006 το Ίδρυμα γιόρτασε τα 32 του χρόνια, αλλάζοντας τις εκθέσεις του και το Πωλητήριο. Στο Μουσείο Παιδικής Ηλικίας «Σταθμός» παιδιά και καλλιτέχνες δημιούργησαν εικαστικές εγκαταστάσεις, προτείνοντας την αναμόρφωσή του.
Η έκθεση ήταν αφιερωμένη στο "Ελληνικόν Άστυ: Ναύπλιον 1822-1922". Στο ισόγειο του Μουσείου, σε προθήκη, εκτέθηκαν ετερόκλητα μουσειακά αντικείμενα σε μια τολμηρή ελεύθερη εγκατάσταση για να τονιστεί η πολυμορφία των συλλογών του ΙΒΠ. Αυτή η μουσειολογική πρόταση παρουσιάστηκε στο Ναύπλιο σποραδικά ήδη από το 1999 μέχρι και τον Ιανουάριο του 2006 και στις "Πτυχώσεις", την έκθεση της Πολιτιστικής Ολυμπιάδας του 2004, στο νέο κτίριο του Μουσείου Μπενάκη (Πειραιώς, Αθήνα).

Το 2013 το Ίδρυμα τιμήθηκε από την Ακαδημία Αθηνών για την πολυετή προσφορά του στον πολιτισμό.

Το 2014, για να γιορτάσει τα 40 χρόνια από την ίδρυσή του, το ΙΒΠ οργάνωσε έναν αριθμό εκθέσεων στην Ελλάδα και το εξωτερικό, με πιο σημαντική την έκθεση "Αχνάρια μεγαλοπρέπειας. Μια νέα ματιά στην παράδοση της ελληνικής γυναικείας φορεσιάς". Η έκθεση αρχικά σχεδιάστηκε για το Ελληνικό Κέντρο στο Λονδίνο, ξανασχεδιάστηκε για το Κέντρο Πολιτισμού “Ελληνικός Κόσμος” στην Αθήνα και ο τελικός προορισμός ήταν το Λεβέντειο Δημοτικό Μουσείο Λευκωσίας. Στην έκθεση παρουσιάστηκαν πάνω από 40 αυθεντικά χαρακτηριστικά ελληνικά ενδύματα των συλλογών του ΙΒΠ από τον 18ο έως τις αρχές του 20ού αιώνα και ήταν αφιερωμένη στη μνήμη της Κούλας Λαιμού.

"Νύφες. Παράδοση και μόδα στην Ελλάδα", ήταν η δεύτερη έκθεση, στην οποία παρουσιάστηκε μια μεγάλη γκάμα νυφικών ενδυμάτων από τις συλλογές του ΙΒΠ, από τα κομψά και περίτεχνα νυφικά του τέλους του 19ου αιώνα έως τις πρωτοποριακές δημιουργίες των σύγχρονων σχεδιαστών και τις εκκεντρικές εμφανίσεις των νυφών του 21ου αώναι. Η έκθεση φιλοξενήθηκε στο νέο κτίριο του Μουσείου Μπενάκη στην Πειραιώς και εμπλουτισμένη με 38 νέες δωρεές παρουσιάστηκε στο Φουγάρο στο Ναύπλιο.

Το 2015, η νέα μόνιμη έκθεση με τον τίτλο “Οι συλλογές: Ένα ταξίδι στον χώρο και στον χρόνο” αφιερώνεται στις συλλογές του Ιδρύματος, που σήμερα αριθμούν περίπου 50.000 αντικείμενα.

Το 2024 το Ίδρυμα Βασίλη Παπαντωνίου συμπληρώνει 50 χρόνια ερευνητικής, μουσειακής και εκδοτικής δραστηριότητας! Από το 1974 που ιδρύθηκε από την Ιωάννα Παπαντωνίου, το ΙΒΠ σχεδιάζει και υλοποιεί ένα ποικιλόμορφο πλέγμα δράσεων, το οποίο ξετυλίγεται στην επετειακή έκθεση "ΔΙΑΣΜΑ. Το περίτεχνο πλέγμα του Ιδρύματος Βασίλη Παπαντωνίου". Η έκθεση παίρνει το νήμα της ιστορίας του ενδύματος και, μέσα από την ιδιαίτερα σημαντική συλλογή και το σπάνιο αρχείο του ΙΒΠ, συνδέει την παράδοση και το παρελθόν με το σήμερα, αλλά και την καινοτομία και τις προκλήσεις του αύριο. Σαν τις υφάντρες που ξεκινούν το δίασμα, το διασίδι, την πλέξη δηλαδή των νημάτων στον αργαλειό, υφαίνει την πλούσια και πολύπλευρη ιστορία του νεότερου ελληνικού υλικού πολιτισμού και του πολιτισμού του ενδύματος. Η έκθεση φωτίζει σημαντικά τμήματα αυτού του διάσματος τόσο μέσα από μία ιστορική αναδρομή του έργου του Ιδρύματος Βασίλη Παπαντωνίου και της ιδρύτριάς του, όσο και μέσα από μία περιήγηση στις διαφορετικές πτυχές του ενδύματος.

Η έκθεση φιλοξενείται στο Μουσείο Μπενάκη, Πειραιώς 138, στην Αθήνα από τις 26 Σεπτεμβρίου 2024 έως τις 12 Ιανουαρίου 2025.

Το Ίδρυμα έχει επίσης οργανώσει πολλές εκθέσεις στην Ελλάδα και το εξωτερικό, με πιο σημαντικές:

Ως μέλος του Διεθνούς Συμβουλίου Μουσείων (ICOM), το ΙΒΠ έχει οργανώσει διεθνή συνέδρια και συναντήσεις, όπως:

- Της Ομάδας Εργασίας της Επιτροπής Ενδυματολόγων του ICOM (1981)

- Της Επιτροπής Ενδυματολόγων του ICOM, στο πλαίσιο του εορτασμού των δέκα χρόνων από την ίδρυση του ΙΒΠ (1984). Τα πρακτικά της συνάντησης δημοσιεύθηκαν στο επιστημονικό περιοδικό του Ιδρύματος "Εθνογραφικά" 1983-85 (4-5).

- Της Διεθνούς Επιτροπής για την Εκπαίδευση και την Πoλιτιστική Δράση στα Μουσεία (CECA) του ICOM (1988), σε συνδιοργάνωση με το Ελληνικό Τμήμα του ICOM. Τα πρακτικά της συνάντησης δημοσιεύθηκαν σε ειδικό τόμο από το Ελληνικό Τμήμα του ICOM

- Της Διεθνούς Επιτροπής Τεκμηρίωσης (CIDOC) του ICOM (ετήσια συνάντηση, Οκτώβριος 1990, σε συνδιοργάνωση με το Ελληνικό Τμήμα του ICOM.

- 17ο συμπόσιο της Ομάδας Εργασίας των Εθνοχορολόγων του ICTM (Ιούλιος 1992), σε συνδιοργάνωση με τη Διεθνή Ομάδα Εργασίας Εθνοχορολόγων του ICTM. Τα πρακτικά της συνάντησης εκδόθηκαν σε ειδικό τόμο από το ΙΒΠ.

- Την 53η Ετήσια Συνάντηση Διεθνούς Επιτροπής ICOM Costume (6-12 Σεπτεμβρίου 1999)

- Την 68η Ετήσια Συνάντηση Διεθνούς Επιτροπής ICOM Costume (Σεπτέμβριος 2014)

Το ΙΒΠ συνεργάζεται σταθερά με πολλά μουσεία και φορείς της Ελλάδας και του εξωτερικού, όπως το Μουσείο Μπενάκη, το Μουσείο Κοσμήματος Η.Λαλαούνη, το Λύκειο των Ελληνίδων Αθηνών, το Τελλόγλειο Ίδρυμα στη Θεσσαλονίκη, το Ίδρυμα Λανίτη στη Λεμεσό, το Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού, το Ελληνικό Κέντρο Λονδίνου, το Παράρτημα του Πανεπιστημίου Harvard, το Παράρτημα της Εθνικής Πινακοθήκης και τον πολιτιστικό χώρο ΦΟΥΓΑΡΟ στο Ναύπλιο. Ιδιαίτερη υπήρξε η συνεργασία του ΙΒΠ με τον Δήμο Λευκωσίας, το Λεβέντειο Δημοτικό Μουσείο Λευκωσίας και την Παιδαγωγική Ακαδημία της Κύπρου, με πιο σημαντική τη δεκαετή έρευνα για τη μουσική της Κύπρου.

Στο πλαίσιο της επιστημονικής συνεργασίας με άλλα μουσεία και φορείς, το ΙΒΠ, εκτός των άλλων, συνέβαλε στη δημιουργία και οργάνωση του Λασκαρίδειου Λαογραφικού Μουσείου στη Νέα Κίο Αργολίδας, καθώς και στη δημιουργία του Μουσείου Ελληνικών Λαϊκών Μουσικών Οργάνων και Κέντρο Εθνομουσικολογίας (Μ.Ε.Λ.Μ.Ο.Κ.Ε.) στην Αθήνα.

Στους κύριους στόχους του ΙΒΠ για πολλά χρόνια ήταν η μετεκπαίδευση και χορηγία υποτροφιών. Από το 1981 μέχρι το 2003 στελέχη του όπως ο Λάμπρος Λιάβας, η Ρένα Λουτζάκη, η Βασιλική Μηναίου, ο Γιάννης Κάλτσας, η Κλειώ Γκουγκουλή και ο Βασίλης Ζηδιανάκης, έχουν μετεκπαιδευτεί στο εξωτερικό σε τομείς όπως η εθνομουσικολογία, η ανθρωπολογία του χορού, η συντήρηση υφασμάτων, η βιβλιοθηκονομία, η κοινωνική ανθρωπολογία, η εθνολογία. Λόγω της οικονομικής κρίσης το Ίδρυμα δεν παρέχει πλέον υποτροφίες.

Τα 50 χρόνια του ΙΒΠ χαρακτηρίζονται από την εκτεταμένη επιτόπια έρευνα των συνεργατών του σε όλο τον ελλαδικό χώρο, στην Κύπρο και στην Κάτω Ιταλία.